Sunday, April 3, 2011

Minam Lian

Zomi  namni, Feb 17,2011


1948, Jan 4 khit  ciang in Falam ah kikhoppi ki nei aaFeb 20 Zomi namni ciin ki ciahteh hi. 1948, Feb 20 nipan zomi namni ki sim to hi.(Dai sum lai at na leh Tongsan Khampeek) 1948 Feb, 20 ni pan kisim ding cih pen 1950 kum in  kinung  vaihawm aa  1951 kum Feb 20 in a khat veina  Zomi Nam Ni ki bawl hi. 1952 kum, Feb 20 in a nihveina ki bawl hi. Bawl hun om/ bawlloh hun zong om thei hi. 2011, Feb pen 63 cinna (63 rd Anniversary of Zomi National Day ) hi.

 Zomite Piangna  Khang


Tu lai tak in Zomi 3 millions bang phata ki ci hi. Zomi te pen Sen (China) pan kipan hi hang ci hi. BC 1100 pan BC 525 a uk Zhou kumpi nam, Zou suan te hi hang ci hi. Shi Waiti tawh gal kido in gallel aa galtai hi. Zo gun (Chindwen gun) kuam teng ah hong tung hi. Tua pan kawl ten Chin (China) cin hongsam uh hi. Bagan kumpi tawh gal kido aa khatvei lel, tuapan ki panpha kik in zokik hi. Yaw Min Kyi cih mintawh kumpi in hong semto hi. (Dai sum Lai at tomlakna )
Pa Kham Go Pau tawh zong ka ki hona ah, “Sen kumpi khang nam hi hang, sengam pan kitai hi” cih khat hong genngei hi. Hih pen tangthu kan te gen na kinai kim theimahmah hi. Tongsan sung aa minam vai gen na tawh zong ki nai mahmah hi.
Tua bang mah in Zomi te pen Isreal minam te suan leh khak sung pan hi hang a ci zong om hi. India gam lam aa pawl te bang Isreal lam zuanzuan ta hi. Ahi zong thu mannn taktak theihna ding DNA et phalai ding ci hi.
 Zomi tangthu thei te at nate pen kankan lai huai ka sa hi. Bang hang hiam cih leh khat leh khat kibanglian lo uh hi. Tua ahihman in huntampi la in tangthu thei te genna te gawmkhawm zo leng thuman kimu thei pan ding hi.

 

 Zomi nam Ni Thupi Na
 A thupi na pen zomi te ukpi leh tangpi om nawnlo, liangko ki kim ni, Zomi te ki pumkhat suah ni, democracy tawh kalsuan masak ni hi. Ukpi te tung ah siah piak tawpna ni. (Dai Suum, Japan)
Pu, Tual Khaw Mang in lai at na ah siahdong siahpia cih te pen hunzui thu om zia zui aa ki dong hi. Suukte hong khanma makai bawl khat bang gamtatsia in tutang heitang khongkhiatna pen singkhuah zang lo in mi ngaltak peuh zang cih zong ki za ngei. Ahi zong in Pu Kam Hau te khan lai kialpi hong tung ciang saiha, sialpi zuak in kawlpi ah antang lei in mipi te na panpih uh cih bang thu gen hi. Tua bang thu om ahihman in Zominamni in ki itna kipumkhatna te gen huaizaw. (Tongsan web pan tomlak)


Bang bang a hi zong “ Zomi or Chin or Mualtung mihong  ki ci phial ta leh  bang ci       bang in minam tampi lak ah minam lian khat hizo ding ih hiam”, cih thupi ka sa hi. Mitampi     te in kipum khat ding ci uh hi. Zomi te ih kipumkhat hiam? Namdang te tawh ki et kak ciang in kilemlo phadiak ih hiam cihhuai hi. Zomi bup khantohna ding kipumkhatna kisam ahihleh kipumkhat theih na ding bang ki sam hiam? Pasian in Abraham kiang ah minamlian asuah theihna ding apa innsung ( milim bia milim zuak) leh a pa gam (milimbia gam)pan thupha nam 7 or thu 7 kamciam in na sam khia hi. ( Piancilna 12) Tua namlian suah theihna ding thu 7 te pen:
1. Minam tawisang Anungta Pasian bek hi.
Late 33:12 “ Topa pen Pasian a anei minam, ama luah ding in teelna angah minam in thupha ngah a hi hi.”
Abraham tungah minamlian kong suahsak ding hi ci aa kamciam a pia pen tuni aa ei te biak anungta Pasian ahi hi. Pasian in ama tung ah nang thupha hong pia te thupha ka pia ding aa hong samsia te ka samsia ding hi ci hi. Nasuan leh khak te vanaa aksi zah pung ding hi ci hi. Tua lai tak in Jews or Isreal mi khat zong om nai lo hi. 2010 in USA ah Jew (Israel) minam te thein 500 val bang om aa  USA bup ii 39.3% hi uh hi. Minam bup 40% pen USA ah teng uh aa 41% pen Israel gam ah teng uh hi. Tu nung diak in Israel gamsung thukan siam te a saltak ding in Muvanlai zang uh hi ki ci hi. Hih minam te pen innkuan khat , mithum tawh hong khangkhia minam te hi. 
Tu in zomi pen 3 millions bang kipha ta hi. Leitung bup tuamin  ki om ta hi.  Banghang in Zogam nusia in leitung mun tuamtuam ah kithehthaang mawk ih hiam? Ih biak Pasian in Zomi te tawh sepkhop ding bang geelna nei hiam? Israel te a teeltuamna hang in thupha pia ding in tawisang ding cih bek hi lo hi. Pasian pen nasep masuan nei a tawlnga ngeilo Pasian, mawhnei mi te gupkhiatna nasep a semden, a ta te masuan ah mapang den, piansak nate lusu lo aa akemcing den Pasian ahihman in aa tua nasep na ah ei Zomi te bang ci bang hong zang nuam hiam cih thupi pen hi.
Pasian in amah tawh Zomi te mapangkhawm theihna ding in pilna siamna, nuntak khuasakzia leh namdang mite nunzia hong hilhnuam hi. Zogam pan ihngah pilna leh siamna, nuntak khuakhekzia , lungsim luanzia  amah tawh mapang khop na ding in hong hawmthawh hi kha ding hi. Gamlian, gamkhangto te ah pilna hong sinsak in minamlian pi te lungsim ngahsut zia hong guan nuam hi. Minam lian hongsuah nuam a hi hi. 
2. Minlian Neih Kul hi.
  Ih nam ih liatsak theih na ding “ Mimal kim in minlian, minhoih, minmanpha  ih neih kim ciat kul hi.. Nang namin asiat leh Zomi nam bup sia hi Nang minphat na nangah ciang in zomi bup kiphat hi. Adah huai mahmah khat ah Zomi sungah miginalo mahmah khat hong om ciang Zomi pan kipaai thei tuanlo hi. Tua hihman in minam it ih hih leh minhoih minlian tawh nuntak sawm ding hi hang.
Mang Paunak khat ah “we are on the same boat” cih khat nei uh hi. Khat vei lai in mi honpi khat boat tung tuangkhawm in khual hong zin uh hi. Tua te sung pan in mikhat in ama tutna nuai  singvutna tawh vut sawm hi. Alawm te in lawm aw bang hihmawk na hiam ih vekpi in siatna hong tun nuam na hi hiam ci in dong uh hi. Tua pa in dawng kik aa “hih teng kei ma mun hi, notawh kisai kei” ci in dawng hi. Ahi zong tua mun pan tui hong lut leh a vekpi in si ding uh hi. Nang na hoih leh Zomi te hoih ding aa nang nasiat leh Zomi bup sia ding hi.
Abaram (exalted Father) pan Abaraham (Father of many nation) (Gen 17:5) cih min pen Pasian piak hi. Jacob (mi khempa ) pan  Migualzo pa cih zong Pasian piak hi. Minlian minpha minhoih pen nang gamtatna tung pan aa hong ki pia hi. Minhoih ih kiphuah man milian kipiang hi lo hi.
Minthang na pen nam nih om hi. Ahoihlam aa minthang na leh asia lam aa min thang na om hi Minthang na pen “ pengpelek ( butterfly) mat tawh ki bang hi ci hi. Pengpelek pen man ding in umum le cin lengleng den hi. Ahi zong munkhat ah tu hihiat le cin ama thu in hong leng ding aa nang ma tung hong tu ding hi” ci lai sung khat ah sim ngei ingh. Nang leh nang in min na deih luat leh mindai na tawh kizom pah hi. Pahtawina nangah ma in kisial kha ken. Ki tankik thei hi. Hlee Duanhta Saw Chit, kawl lai at khat in “ mi kiphatphat te pen a mahleh amah picing kisa lo aa a niamna mi te theih ding alau te hi” ci hi. Nang leh nang na kiphatphat leh min hong enneu zaw ding hi. Thusia minsia pel in minlian in hong zuan ding hi.
Tua ahihman in minthanna , minlian, vangliatna cih  te pen pilman, siamman, thuman cihtak man leh Pasianzahtak  te ading aa Pasian a tuamkoih vilvel thupha hi aa tua te bek mah  ki pia hi. Kilawmlo pi aa minlian ngahna in maizum na piangsak thei zaw hi.


3. Mite Ading Thupha Hi In
Jacob in a pu laban kiang ah na a sepman in laban neihsa khang hi. Joseph nasep na ah Topan ompih aa mapai hi. Namaan (galkap bupi pa) lungsim siangtho nei mi micitak mi ahihman in Topan thupha pia aa ama hang in Aram kumpi ( Ben Hadad II) leh agam bup un thupha sang uh hi. Mi kiang ah na ihsep man in ih sepna ten khantohna angah uh hiam?
Pasian azahtak te leh Jesus nei aa piangthak mi te nasep na ah daupai uh hi. Piangthak taktak te zong thadah lo, zuilhtak lo uh hi. Kuhkal in beel uh hi. ( Pasian thugen siam zualzual na pin nasem nuamlo thadah zong ki om thei hi). Piangthak mi te pen midang te ading khuavak hi. Midang te ading  thupha zong hi pah uh hi. Mi piangthak te tawh kikhawlh nuam hi. Ki lungmaung hi. Ih nung pan hong gensiat ding uh leh hong bawlsiat ding uh ki pautau lo hi.
Mipil pawlkhat te a pilna uh kiphatsak pih uh milak ah hailawh thei uh hi. Pasian piak pilna ngah te kiniamkhiat aa midang te mawhna maisak siam in midang te telsiam uh hi. Pasian zahtak mipil te tawh omkhawm ciang vangam malep bang in ki khamuang hi. Leitung pilna bek in hong hai theih bang in sum in zong hong haisak thei hi. Sum haisak mi te omna peuh ah thusia piang hi. Pasian zahtak te omna peuh ah thusia veng hi. Angsung khual na in midang te ading siatna tuna midang khualna in thupha piangsak hi. Midang te a ding thupha hi in.

4. Nam Dang Mi Ading In Thupha Mianam IH Hih Kul Hi
 Pasian in Abraham pen Israel te pupi ding in natel hi. Israel minam te pen namdang te tungah Pasian  akilangsak ding aa kitel a hihi. Pasian in minam te thupha hong piak ciang in tua thupha  Pasian theilo te tungah a hawmsawn ding aa hong piak a hi hi. Abeisa kumzalom lai in kawlgam a ding in Pasian in mangkang te na tel hi. Hun te hong ki khel toto aa tu laitak in Pasian in gupna thu tang ko ding leh Pasian thupha  hawm ding in ei Zomi te hong tel hi ci in ka sang hi.
Israel te in Pasian thupha azatsiam loh man in minam bup in muhdahna leh huatna na thuak ngei uh hi.
“ Rome kumpi khanlai in, Mando kumpi ki ci khat khuasung vak hi. Jew minam khat tawh ki tuak aa, Jew pa in zahtakna pia in na hopih hi. Tua ciang in tua kumpi pa in “ hih mi pa Jew te hi lo hiam banghang in kei honghopih ngamvial hiam that un” ci hi.  Tua zawh a sawt lokhat ciang in khuasung vak leuleu aa Jew khat tawh kituak kik hi. Tua Jew pa zong lau in khuadak ngamlo, pau lo in ding ciip hi. Kumpipa in, “ hih mipa Jew te hi lo hiam , hong mulo hiam bang ding in zahtak na hong pia in hong hopih lo hiam that un” ci kik hi. Amipil te in “Kumpi pa aw tu nung in Jew te hong hopih man in ki that aa tun honghopih lohman in that ding ih hiam” ci uh hi. Kumpipa in “Jew te pen Jew te hi or amah Jew te hi ven” ci hi. (Understanding  Judaism sungpan)  Germany gam ah Nazis makai Hitler in zong alom atang in na that ngei hi.Pasian in namdang te ading thupha hi ding aa a telna, Pasian thupha zangkhial uh a hihman hi.
Ei Zomi te mailam ah minamlian ih suaktheih na ding ih nung ah etteh ding kicing ihnei khin hi. Thupiangsa te tung pan pilna ngah minam ih hih theihna in hanciam ni.

5. Nam Itna Lungsim Nei Ding
Nam itna lungsim ih cih ciangin: “Nam itna in aminam minsiat na ding pan ki dawm den hi. Namdang te mudah tuanlo hi. Namdang te thenem mi aom leh huai hi. Aminam hoihna namdang tung ah lak hi. Mi namlian hih na tawh kipha sak lo hi”.(Pastor Thang Siangh). Laisiangtho sungah kamsang te pen tu ni ei te etteh ding ahoih pen minam it te hi uh hi. Minam sung aa siatna te puah pha uh hi. Minam ading antang in thungen uh aa luangkham ngam uh hi. Tu lai tak zomi sung ah Pastor khempeuh in Zomi a ding itna tawh thungen zen leng Zomi bup Pasian in hong tawisang nuam mahmah ding hi.    
Patriotism:  Pianphung pi pen Greek hi a, mipi it, gam it gamuk kumpi te panpih, gamleh minam siatna dingpan dal cih na hi.


6. Nam Lungsim Paikhia Ding
“Nam lungsim pen in gualzawh tungnung na zang in nam neu leh thanem zaw te sim mawh bawl hi. Nam lungsim pen in minam kiphasak pih hi. (Pastor Thang Siangh).
Nam lungsim in minam deidan piang sak hi. Namlian mi te pawlbawl in nam neu te simmawh nopna piang sak hi.Zomi hihna, Zomi hihna ki angtang sak ding hi aa kiphatsak pih ding hi lo hi. Kiphatsak na in siatna kipat na hi. Hih nam kiphatsakpih lungsim pen minam bup a ding in natna lungvei na khat hi ah minam khantohna ngetbang aa a ne heng thei natna khat hi. Ih nopsak ciang, pawl ih tam ciang ei leh ei ihki tuamhuai paampam ciang namdang miten mudahna in hong nei pah uh hi. Pawl ih tam ciangin pawltawm te huai thei leng tua in minam tawisangna hi zaw aa namdang te simmawh nuainenna in siatna kipat na hi.
Pasian in Isreal te thu hilhna ah; “Khualmi na nemniam kei ding uh hi. Khualmi lungsim na thei uh hi. Banghang hiam cih leh no te in Izipt leitang tung ah khualmi na hi ngei uh hi”. (Paikhiatna 22:21, 23:9)

7. Ngeina Hoihte Leh Ih Laite Kemcing Ding
Ngeina kepna ding munhoih penpen mun in eima innsung a hi hi. Zomi kipawlna  te pen tua inn aa nakep ngeina te zatkhiat na ding mun hi zaw. Tanu tap ate ei zongeina hong hilhsak ding Zomi kipawlna tuamtuam te , zolai zongeina  makai te muang kha ken. Na ta nu na ta pa te tua bang munah tualbial sak zaw in la zangkhia (practice) sak in. 
A zenzen in ngeina ih theih keileh  Zomi sung aa ngeina lam tawh kisai thuthei , mipil te dot ding hi. Ahi zong a hilh ding pen Nu leh Pa hi. Inn ah ta te zolai simsak in, zopau paupih in, zolai bu dangdang te sang in zolai siangtho mah simsak pah le cin hoih pen hi.
Kawmtung aa kisuang limte in Zogam Zolai Zomi thu ahilh thei ding lim te suang in. Gam dang om  te a ding in Zogamlim bang kawmah khai le cin hoih ding in ka um hi. Mihing te pen muhna leh zakna in hong huzap phadiak hi.

Thu Khup Na

Zomi te a ding Pasian in geelna lianpi nei hi. Hih bang aa leitung gamtuamtuam aa ih ki theihthang na hang in Pasian geelna khat Zomi te tawh tangtung theihna ding hi kha ding hi. Pasian in ngimna leh geelna nei lo pi nasem ngei lo hi. Ahi zong in mihing te in Pasian zia ih zonlohman leh Pasian thu manloh man in Pasian geelna zekai thei hi. Banghang hiam cih leh Pasian in tua ageelna a sem ding in mihing te zang hi. Tua hi aa ei Zomi ten ih sepkei leh Pasian in namdang khat zang lel ding hi.
Pasian zat minam te minamlian hi pah hi. Pasian in mihing azat ciangin nasep gualzawh theihna ding in thupha tuamtuam tawh mapanpih pah hi. Minphat na pia hi. Vangliatna zong pia aa thahatna guan hi. Zomi te minam lian asuak na ding in Zomi mimal kim in hih thu 7 tawh nuntak khuasak ding kisam hi.  

Deihsak na tawh,
 Mangpi (Thang Khan Mang )
Miami, USA

No comments: