Friday, November 11, 2011

AMANPHA THUTE by Muanpi

Zi leh Pasal hoih, kician khat i neih theih na ding in lawm ngaih hoih, lawm ngaih kician khat i neih masak phot kul hi.

Lawm ngaih kician khat ineih hang in zi/ pasal ding zong hi khin lo thei hi. I ki itpih khempeuh i zi leh i pasal hi khinlo hi. Lawm ngaih masak tawh akiteng tampi mah om a, ahih hang in lawm ngaih khat sang a tamzaw a nei ngei tam zaw lai ding hi. Lawm ngaih kicianlo, hoihlo na neih masak khak leh tua tawh kiteng kha zenzen, kiten na ding hong om zenzen leh khantawn kisikna hi ding ahih man in zi leh pasal ding vai ah lawmngaih kician n eih masak ding thupi mahmah hi. Nu leh pa hong deihsak (arrange marriage) pen i san siam leh bel a thutuam ci ni. Tu hun ciang zong nidang lai dan in nu leh pa' deihsak khempeuh tawh zong lem khin nawnlo thei hi.



A. Na pum phellang khat bang ci zon ding?

Lai siangtho sung ah nih kigawm ciang khat ci pan ahih man in khat bek pen mi picing in kisim zo tak nailo cihna zong hi pian mai a mi picing leh, mi' muan leh suan i hih theih na ding in minam i makaih ma in innkuan a makaih thei ding ciang, a makaih zo ciang ihih masak phot ding kisam hi. Tua ahih man in mihing khat guak om ding hoihlo a, i phellang khat i muh hunhun leh hun lem hunhun in pumkhat i suah ding pen Lai Siangtho i deihna ahi hi.

B. Upna, Updan, Sandan kibang leh biakna kibang thupi hi.

-Biakna kibang hi leh hoih pen a, upna kibang, sanna kibang hi leh hoih pen hi. A tawpna ah akibat kei phial leh zong lawm kingai in i om khit ciang in khat leh khat ki theihsiamna a om ding kisam a, a diakdiak numeite in a pasalte a a zuih pih zo ding zong kisam hi. Leitung ah mihing pen biakna leh minam pen a thupi mahmah nam nih ahi hi. Minam a kibat hang in biakna akibat loh man in innkuan sung ah, tu leh tate makaihna ah buaina tampi piang om a, minam a ki bat loh hang in upna, sandan leh biakna kibang ahih manin a lem mahmah zong tampi tak mah om hi. A hang in minam a ding sang in biakna hang, biakna a ding in mi ki si ngam zaw hi cih pen leitung paizia khat ahi hi. Tua ahih man in hi thei hi leh nungak lai, tangval laite in eima upna tawh akibang, eima san dan tawh akibang hi leh hoh pen a, ahih zawh kei leh zong i ki-itna in tua ki lamdannate hong giksak zaw lo, ki zuihsiam ding, ki zuih theih ding ciang ahih nak leh san siam theih ahi hi.

C. Mel leh sa zong thupi mahmah veve hi

-Mel leh sa thupi veve hi. Bang hang hiam cih leh zing leh nitak, sun leh zan, nisim bek thamlo khantawn a om khop pih ding hi mawk ahih man in, mite' lak ah na kithuah pih ding, hau in zawng ta lecin na angpom, na angkawi ding hi mawk ahih man in mel leh sa zong thupi hi. Mihing pen akimu theilonate sang in akimu thei nate ah ki lungkim zaw tawh kibang hi. Tua ahih man in mel leh sa mah hoih leh lungkimna om a, suan leh khak a ding in zong ci hoih, sa hoih hong suak ding hi.

Khaici meima, khaici muat pan in singkung no a hoih suak khollo zaw a, khaici limci, khaici cidam, khaici hoih mah pan in singkung no hoih hong suak zaw hi. Hih pen 100% a hih khin loh hang in a tamzaw ah man zaw gige den hi.

Gentehna in, nu leh pa cingo sinsen nih sung pa a tate a vom dikdek suak khollo zaw a, nu leh pa a vom dikdek sung pan tu leh ta a ngo sinsen suak khollo zaw hi. Cidamna lam pan en leng numei ahi a, pasal ahi zong in cidam in (pumpi cidamna) a om leh bek suan leh khak neihna akizom thei ahi a, khang gui kizom ahi thei pan hi. Tua ahih man in pumpi cidamna, mel leh sa zong thupi hi. Mel leh sa pen ki khel na ding hamsa mahmah hi. Tu hun ciang in Melhoih ningzu kidawn ta hi.

D. Lungsim hoih thupi hi
-Lungsim hoih pen thupi hi. Ahih hang in lungsim hoih icih kuate hi ding cih om leuleu hi. Leitung ah lungsim hoihlo pen hi icih te zong "nang na lungsim a hoih hiam ci-in dong leng, hoih kei" hong ci kuamah omlo ding hi. Kuamah in kei ka lungsim hoih lo hi hong cilo ding hi. Tua hi leh lungsim hoih icih koi hi ding?

Lungsim hoih icih pen ei ma ngaihsutzia/ dan tawh akituak pen a hoih pen ahi hi. Midang khat a ding in a hoih mahmah khat pen ei a ding in hoih khinlo thei kha maitak a, ei a ding in hoih i sak leh a hoih khempeuh zong mi khem peuh a ding in hoih khinlo thei kha mai tak hi.

Khanglui paunak khat ah "mel hoih ning zu kidawnlo, Lungsim hoih mah thupi pen hi" kici hi. Nidang lai in i omna Zogam sung ah mual leh guam kawm ah nungta ihih man in i ci leh sa zong ham, khauh, vom mai a, tu hun ciang in Zomi te zong i mel leh sa te hoih mahmah ta mai hi. Hoih zaw tektek hi. Khat ah civom dikdek khat pen a ngo na ding in make up, powerder bang zah bang zah a zang zong in ngo tuanlo ding hi. Mel hoihna pen deih bang in ki bawl theilo a, lungsim pen Biakna, Pasian' thu sung ah ki puah thei zaw ta hi.

Nidang lai in i omna gam mang tu lak, lo lak, mual leh guam lak ahih man in mel hoih ningzu kidawnlo mah hi. Hi mah hi. Tuhun ciang in Zomi te pen gamlak, mual leh guam lak ah ki omnawn lo a, khuapi sung, gamdang leh leitung bup level in ki nungta ta ahih man in "Mel hoih ningzu kidawn ta hi." Na sepna leh vai khat peuhpeuh ah hi sinsen ding, mel leh sa mah kician sinsen leh a lem zawkna mun tampi tak omta hi. Nasep zonna ahi a, sang kahna ahi zong, zum kong mang kong paina tuamtuam te ah...

E. Pilna leh Siamna thupi hi 
-Zi leh ta a nei ding, suan leh khak a kizom ding nahi zong in tu leh ta, zi/ pasal vak na ding in pilna ahih kei leh siamna ahih kei leh a nih in kisam ta hi. Nidang lai in i omna Zogam sung ah pilna lian sang in siamna ki sam zaw hi. Pilna zong ki nak saplualo mai leh i nei lenlan phialzong in tu hun zah in i za theih na ding mun leh hun om khollo zaw a, thatang cidam, thahat ding kisam zaw ahi hi.

Tu hun ciang in leitung khantohna tawh kizui in (Information age) ah i omna gam, mun leh nuntakna zui in pilna ahih kei leh siamna khat teitei kisam hi. Tua hi leh bek i zi, i tate or i pasal te ki vazo ding a, innkuan picing i suak thei ding hi.

Nek zong, sum zonna haksa ahih man leh vanman te khang lam manawh ahih manin thatang tawh sep bek tawh hi thei nawnlo a, pilna leh siamna mah tawh i kop ding kisam hi. Zi ahih kei leh pasal ding zong tuadan mah in pilna khat a nei or siamna khat a nei hi leh i mailam ding meivak zaw deuh bek hi.

F. Minam zia leh tong kibang zong thupi hi
-Minam kibang icih ciang in Zomi ihih leh Zomi dang khat mah tawh kingai, kiteng ding cihna hi. Ahih hang in minam i kibat hang in, khua khat leh khat, i pau, i zia leh tong zong ki bang khinlo ban ah beh leng phung zong ki bang khinlo thei hi. Pawl khat in i kibatlohna neuneute pigen lua zaw in, Zomi leh Zomi ihih veve hang in, ko khua, ko beh, ko pau cih bang a zang om in nupa sung ah buaina nengneng om thei veve bek thamlo in tampi zong om khin hi. Tua ban ah tua nupate in ta a neih uh ciang in, a nu pau zang zaw ding maw, a pa pau zang zaw ding cih bang in zong a buai om thei hi (Zomi veve ahih hang in kha leh beh leh phung kibanglo hi leh).

A tawpna ah bel Zomi leh Zomi ahi a, Zomi leh Zomi lo ahi zong in i ngeina, pau leh tat zia a kibat kei leh zong aki zuizo ding ciang, a pasal in khiam ding maw, a zi in zuih bawl ding maw, a nih un khiam tuak ding maw, a pasal a 100% zui ding in a zi pen a vekin "0" hi sak cing etc. te pen tua lawm kingai ding nih geel i ki thutuak dandan hi ding hi. Ahi zong in Zomi te ngeina leh Lai Siangtho ngeina ah bel a Pasialte suan leh khak, ngeina leh zia leh tong aki sim ahi zaw hi.
Written by Muanpi

No comments: